स्वच्छंद

एअरपोर्टवर  कॉफी पीत असतानाच बाजूच्याच टेबलवर एक आई तिच्या छोट्या बाळाला तिच्या डब्यातून आणलेली पेज भरवत होती. आजूबाजूच्या कोलाहलात आणि वेगवेगळ्या खाद्यपदार्थांच्या गर्दीत ते मूल मजेत  एक एक चमचा खात होतं अन खिदळत होतं. तसं साधंच  दृश्य पण कुठेतरी मनाला भिडलं. लहानपणी आईनं कालवलेल्या वरण-भाताची आठवण आली आणि मनात जरा कालावकालावच झाली. आईला तिथूनच फोन करून सांगितलं तर हसली आणि म्हणाली “कामाच्या आणि सारख्या प्रवासाच्या  धावपळीत  तुला मनापासून आवडणा-या साध्या सध्या गोष्टी राहत गेल्या की मग असच होतं. पूर्वी कविता वगैरे लिहीत होतास ते सुद्धा सोडून दिलयंस की – आणि पुढच्या वेळी आलास की देते भात कालवून!” – मला वाटतं कितीही पुस्तकं  वाचली तरीही हे असे प्रश्नं  आईच अजूनही एखाद्या वाक्यात सोडवते! तिथं बसल्या बसल्याच मराठी लिहायला सुरुवात करायाची हे ठरवून टाकले. नुसत्या विचारांनीच आईनं कालवलेला वरण -भात समोर ठेवल्यासारखा वाटला ! ब्लॉग लिहायला सुरुवात करायचं ठरवलं  आणि माझ्या कुठलेही नियम नं पाळणा-या मनाला स्वच्छंद हेच नाव सुचलं

आता लिहायची सुरुवात कुठे करायची असा विचार करत करत विमानात शिरलो. असं म्हणतात कुठलीही नवी गोष्ट चालू करताना गजाननाला वंदन करावे आणि म्हणून मराठी ब्लॉग चालू करताना म्हणून मी माडगूळकरांच्या गजाननाला वंदन करायचे ठरवले.

गदिमांची मराठी ही थेट काळजाला भिडते. भाषेवर प्रभुत्व आपण म्हणतो तेव्हासुद्धा  कुठेतरी कष्टाने काहीतरी साध्य केल्यासारखे वाटते . एखादी तरुणी मेक-अप वगैरे केल्यावर  सुंदर दिसते पण नुकतीच न्हाऊन आलेली एखादी तरुणी आपल्या तंद्रीतच आपले केस सावरताना जशी सहज सुंदर दिसते ते सौन्दर्य अलौकिक असतं  – गदिमांच्या मराठीची जातकुळी ही तशीच वाटते! सहज वापरातले शब्द एकत्र येऊन जी जादू करतात त्याला तोड नाही.

‘कुश-लव रामायण गाती’ हे माझं सगळ्यात आवडतं गाणं! पुत्र आपल्या पित्याची स्तुती करतात हा लाघवी प्रसंग गदिमा आपल्या डोळ्यासमोर उभा करताना “पुत्र संगती चरित पित्याचे, ज्योतीने तेजाची आरती” असं सहज म्हणून जातात. आपले वडील आदर्श असलेल्या कुठल्याही पुत्राच्या अंगावर रोमांच उभे राहतील असे हे शब्द आहेत परत गम्मत बघा ह्यात कुठलाही कठीण शब्द नाही की ओढून ताणून आणलेलं यमक नाही. बरं  ते काव्य-गायन तरी कसं  तर “वाल्मिकीच्या भाव मनीचे मानवी रूपे साकारती”.

हे गायन ऐकताना श्रोते तर भारावले आहेतच पण मर्यादापुरुषोत्तमाची अवस्थाही गदिमा एका ओळीत सांगून जातात – “प्रत्यक्षाहून प्रतिमा उत्कट, प्रभूचे लोचन  पाणावती” – अत्यंत धीरोदात्तपणे पुत्रधर्म आणि राजधर्म पाळणा-या मर्यादापुरुषोत्तम रामही आपले अश्रू आवरू शकला नाही – भक्तीचे सर्वात उत्कट रूप हे मनातले भाव असतात आणि ते जेव्हा दोन निरागस अशा बालमुखातून प्रकट होतात तेव्हा मर्यादापुरुषोत्तमही हळवे होतात हे गदिमा किती सहज सांगून जातात. ह्या ओळी कितीही वेळा ऐकल्या तरीही कंठ दाटून येतो अशी ह्या शब्दांची ताकद आहे.

ह्या गीताच्या शेवटचे जे शब्द आहेत त्यावर  काही लिहायची माझी ताकदच नाही! पिता-पुत्र भेटीचा हा हृदय प्रसंग आहे आणि त्यातल्या कुणालाच हे नाते माहित नाही आहे आणि ह्याचे वर्णन ज्या शब्दात माडगूळकर करतात त्याला तोड नाही. त्यांची कुठलाही आवेश नसलेली भाषा थेट काळजाला कशी भिडते त्याचं  हे उदाहरण आहे. ते शब्द लिहून माडगूळकरांच्या त्या गजाननाला परत वंदन करतो:

सोडूनि आसन उठले राघव

उठून कवळिती आपुले शैशव

पुत्रभेटीचा घडे महोत्सव

परी तो उभया नच माहिती

‘कुश-लव रामायण गाती’

• योगेश पाटगांवकर, २५ नोव्हेम्बर २०१८